"Errege sudurra?". Hori da duela gutxi aurkitutako hadrosauro bati Rhinorex condrupus izen zientifikoa duen izena. Duela 75 milioi urte inguru Kretazeoko landaredia arakatu zuen.
Beste hadrosaurio batzuek ez bezala, Rhinorexek ez zuen buruan hezur edo haragizko gandorrik. Horren ordez, sudur izugarria zuen. Gainera, ez zen beste hadrosauroak bezalako azalera harritsu batean aurkitu, Brigham Young Unibertsitatean, atzeko gela bateko apal batean.
Hamarkadetan zehar, dinosauro fosilen ehiztariek beren zereginetan ibiltzen ziren hautaketa eta pala eta batzuetan dinamitarekin. Uda bakoitzean harri tonaka zizelkatu eta kentzen zituzten, hezurrak bilatzen. Dinosauroen hezurdura partzial edo osoz betetako unibertsitate-laborategiak eta historia naturalaren museoak. Fosilen zati garrantzitsu bat, ordea, kutxetan eta igeltsuzko moldeetan geratzen dira biltegiratze-ontzietan. Ez zaie euren istorioak kontatzeko aukerarik eman.
Egoera hau orain aldatu da. Paleontologo batzuek dinosauroen zientzia bigarren berpizkunde bat jasaten ari dela deskribatzen dute. Esan nahi dutena da ikuspegi berriak hartzen ari direla dinosauroen bizitzari eta garaiei buruzko ikuspegi sakonagoa lortzeko.
Ikuspegi berri horietako bat lehendik aurkitutakoari begiratzea besterik ez da, Rhinorexen kasua izan zen bezala.
1990eko hamarkadan, Brigham Young Unibertsitatean Rhinorex fosilak metatu ziren. Garai hartan, paleontologoek hadrosauroen enborreko hezurretan aurkitutako azaleko inpresioak bideratu zituzten, eta denbora gutxi utzi zuten fosilizatutako burezurrak oraindik haitzetan. Orduan, doktoretza osteko bi ikertzaile dinosauroen garezurra begiratzea erabaki zuten. Bi urte geroago, Rhinorex aurkitu zuten. Paleontologoek argi berria ematen ari ziren haien lanari.
Rhinorex jatorriz Neslen aztarnategia deitzen den Utahko eremu batetik zulatua zen. Geologoek Neslen aztarnategiaren aspaldiko ingurunearen irudi nahiko argia zuten. Estuarioko habitata zen, lur hedatu bat non ur geza eta gazia nahasten ziren antzinako itsaso baten kostaldetik gertu. Baina barnealdean, 200 kilometrora, lurra oso bestelakoa zen. Beste hadrosauro batzuk, gandor motakoak, barnealdean induskatu dira. Lehengo paleontologoek Neslen hezurdura osoa aztertu ez zutenez, hau ere hadrosauro gandorra zela suposatu zuten. Suposizio horren ondorioz, gandorradun hadrosauro guztiek barnealdeko eta estuarioko baliabideak berdin ustia ditzakeela ondorioztatu zen. Palenotologoek berriro aztertu zuten arte ez zen Rhinorex izan.
Lekuan erortzen den puzzle baten pieza bezala, Rhinorex Kretazeo amaierako bizitzako espezie berri bat zela deskubrituz. "King Nose" aurkitzeak erakutsi zuen hadrosauro espezie desberdinak egokitu eta eboluzionatu zirela nitxo ekologiko desberdinak betetzeko.
Hautsez betetako ontzietan dauden fosilak gertuagotik begiratuz, paleontologoak dinosauro biziaren zuhaitzaren adar berriak aurkitzen ari dira.
——— Dan Risch-ek
Argitalpenaren ordua: 2023-01-01